Sulltani Mehmeti i Dytë Ngadhënjimtari, i cili
hyri në Stamboll në 29 maj 1453, fillimisht së bashku me shoqëruesit e tij, u drejtua
për në Shën Sofi. Madhështia e faltores së drunjtë e kishte mrekulluar
sulltanin e ri. Menjëherë dha urdhër, Shën Sofia të kthehet në xhami dhe namazi
i parë i xhumasë të mbahet këtu.
Historianët bizantinë, Theophanes dhe
Nikephoros, kanë shënuar se Shën Sofia e parë ishte ndërtuar në vitin 330, në
kohën e Perandorit Konstandinit të Parë. Kjo strukturë bazilike me çati të
drunjtë, pasi ishte djegur gjatë kryengritjes së Nikasëve në vitin 532, ishte
meremetuar nga Perandor Justiniani, me anën e dy arkitektëve anadollakë,
Anthemiosin nga Ajdëni dhe İsidorosin nga Sëkeja. Këta mjeshtra punuan mbi një
plan të papërdorur më parë në atë periudhë dhe dizenjuan që mbi një bazilikë
klasike të vihej një kube me diametër rreth 33 metra, e bazuar në 4 trarë
mbështetës të trashë. Me qëllim për të
mbajtur peshën e kësaj mase të madhe ata ndërtuan gjysmëkube mbi boshtin e
Perëndimit dhe të Lindjes si dhe kube më të vogla mbështetëse. Por me qëllim që
të përballohej tensioni i ushtruar nga kubeja e madhe duhej që edhe në veri dhe
në jug, të ndërtohej i njëjti sistem. Duke qenë se kjo gjë ishte e pamundur për
tu realizuar Shën Sofia po ashtu si gjatë gjithë të shkuarës së saj edhe gjatë
periudhës turke mundohej që të mbahej në këmbë me anë të këmbëve mbajtëse nga
të dyja anët.
Perandori Justinian i derdhi të gjithë
shtyllat dhe gurët e mbledhur nga veprat antike në të katër anët e Anadollit,
përpara themeleve të Shën Sofisë. 8
shtylla katërshe që mbartnin nefet anësore në ambientet e brendshme i mori nga
Tempulli i Artemisës, një nga 7 mrekullitë e botës. Rreth 10 mijë punëtorë ju
vunë punës ditë e natë. Shën Sofia filloi të ndërtohej në 23 dhjetor të 532-ish
dhe përfundoi në 27 dhjetor 537.
Shën Sofia nëqoftëse analizohet nga ana
arkitekturore, shihet që përbëhet nga një hapësirë e madhe në mes, dy ambiente
anësore, nefet, boshtet dhe nortekset e jashtme. Ambienti i brendshëm ka
përmasa prej 100 me 700 metrash dhe mbulohet me kubenë me një diametër prej 33
metrash dhe me një lartësi prej 55 metrash, e mbajtur nga 4 këmbë të mëdha.
Përveç arkitekturës së Shën Sofisë një rëndësi të madhe mbartin edhe mozaikët e
saj. Mozaikët më të vjetër janë ata të larë me flori dhe me motive gjeometrike
dhe bimore, të gjendura në norteksin e brendshëm dhe në nefet anësore. Mozaikët
figurativë të bërë në shekujt IX.-XII. gjenden në bosht, mbi derën e jashtme
dhe në galerinë e katit të dytë. Shën Sofia ka qenë 96 vjet kishë dhe 481 vjet
xhami dhe zë vend ndër veprat më të rëndësishme ekzistuese të arkitekturës
mbarë botërore.
Pas rindërtimit të saj Shën Sofia u bë pre e
shumë tërmeteve dhe pushtimeve dhe në periudhën turke u meremetua sërish, por
duke ju ruajtur struktura bazë. Menjëherë që shtua një minare e drunjtë. Kjo
minare, e cila më vonë u bë prej tullash, është ajo e kuqja dhe e holla në anën
lindore. Sërish ju shtuan faltore të drunjta që shënonin drejtimin e Mekës dhe
kleri (tip katedre), sërish prej druri.
Në kohën e Bejazitit të Dytë ju shtua minareja e gurtë nga ana e Pallatit
Topkapi (Sarajit Topkapi). Edhe në fund të shekullit të 16-të, në kohën e
Muratit të Tretë Arkitekt Sinani u urdhërua që të dizenjonte dy minare me
lartësi dhe gjerësi të njëjtë, nga ana e rrugës së makinave.
Përveç kësaj arkitekt Sinani bëri disa shtesa
me mbështetëse të bëra nga gurë të punuar, me shtylla mbajtëse, në mënyrë që
kjo strukturë të mbahej e qëndrueshme në këmbë. Këto njësi arkitekturore nuk u
realizuan në të njëjtën kohë dhe për qëllim kishin përforcimin e ndërtesës, gjë
që shkaktoi disa probleme estetike. Shën Sofia gjatë gjithë epokës osmane ka
qenë kanakarja e të gjithë sulltanëve. Shumë Padishahë dhanë kontributin e tyre
në këtë vend kulti. Bie fjala shandanët në afërsi të faltoreve janë vënë në
nderim të fitores së Budinit në vitin 1526 nga ana e Sultan Sulejmanit. Mermeri
masiv dhe i paprerë që zë vend në ambjentin e brendshëm, nga i cili janë të
formuara vendet poshtë çesmave në banjot turke për mbajtjen e abdestit, u soll
nga Bergama nga Sulltan Murati i tretë. Në kohën e tyre nga to mund të pihej
edhe ujë. Në vitin 1552 Sulltan Sylejmani e urdhëroi Kaët Eminin, Haxhiun
Xhihan Bej, që të bënte një bibliotekë. Mahmuti i Parë në vitin 1739 e kthehu
bibliotekën në gjendjen që ajo është sot. Mbi derën e jashtme të bibliotekës
ndodhej një trokitëse e bukur ku shkruhej, ‘’Ya Fettah’’. Kjo ishte një traditë
e atëhershme. Një nga mbiemrat e Allahut, ‘’Ya Fettah’’, vendosej në këtë
mënyrë përpara dyerve të rëndësishme. Ndërtesa e bibliotekës, me zbukurimet
kineze, dorezat prej tunxhi, shembujt e ndryshëm të shkrimeve, dollapët e
drunjtë, ishte një nga strukturat më të bukura të shekullit të saj dhe ishte
bërë një me Shën Sofinë. Kur hyjmë brenda faltores menjëherë na tërheqin
vëmendjen pikturat e rrumbullakëta dhe të mëdha menjëherë poshtë kubesë
kryesore. Nëpër këto pano të shkruara nga dora e Yesarizâde Mustafa İzzet
Efendiut, zë vend emri i Hazreti Muhamedit dhe i katër profetëve të tjerë. Në
Shën Sofi gjenden gjithashtu edhe varret e Sulltanit Selimi i Dytë, Sulltanit
Mehmeti i Tretë dhe Sulltanit Murati i Tretë, së bashku me ato të konkubinave
të tyre.
Në botëkuptimin e qytetërimit turk ekziston
tradita e ndërtimit të një xhamie të madhështore që mbart simbolikën e atij
vendi. Në Stamboll nuk u ndërtua një xhami madhështore. Në këtë drejtim ju
tregua respekt Shën Sofisë, e cila ka mbetur prej shumë vjetësh si faltorja më
e madhe dhe më ndikuese e Stambollit.
Së fundmi le të themi edhe legjendën e Shën
Sofisë, e cila në vitin 1935 kishte qenë një muze. Në veriperëndim të ndërtesës
të tërheq vëmendjen karakteristika e djersitjes si direkut katërkëndëshi
prej mermeri të bardhë, qoftë në muajt e
verës, qoftë në ata të dimrit. Për këtë arsye që prej shumë shekujsh ai njihet
me emrin “Direku djersitës”. Në ditët e sotme është shumë interesante vrima e
madhe, në lartësinë e një bojë njeriu dhe e veshur me bronz, e zgjeruar nga të
prekurat e miliona vizitorëve, që prej qindra vjetësh e deri më sot. Këtij
direku, që besohet se në brendësi të tij mbart sharm dhe mirësi i janë vënë
emra të ndryshëm si “Direku i mbarësisë”, “Direku djersitës”... Por kolona e
përbërë nga gurë karstikë (Gëlqerorë dhe me pore), thith me lehtësi lagështirën
dhe më pas e lëshon atë. Ata që i afrohen vrimës së dëshirave të direkut, vënë
gishtat e parë të dorës së djathtë dhe i rrotullojnë brenda vrimës në drejtim
të akrepave të orës që nga pika qendrore. Ndërsa bëjnë këtë veprim mendojnë
edhe për dëshirat e tyre. Ndërkohë nëse gishti tregues ndjen lagështirë besohet
se dëshira do të plotësohet. Vrima e dëshirave të direkt djersitës ka fituar aq
shumë famë në ditët e sotme saqë grupet turistike që vizitojnë Shën Sofinë, nuk
largohen që andej pa shprehur dëshirat e tyre.
No comments:
Post a Comment